De zelfliefdetocht
Ik discussieer graag met de oudste dochter van mijn lief. We filosoferen over van alles en nog wat, maar meestal over diepmenselijke thema’s en de zin van het leven. Lea is 19. Een goedlachse meid die krachtig in het leven staat en volop van het leven geniet. Sommige van haar vrienden echter, hebben het moeilijk. Zonder in details te treden, vertelt ze af en toe over hun negatieve gedachten, de sombere gevoelens die hen bezwaren, en de worstelingen die ze hebben met zichzelf.
Overlaatst vroeg ze me: “Eve, heeft het eigenlijk wel zin als we als mens zo diep graven in onszelf? Ik zie zoveel van mijn vrienden lijden en zoeken, en ondertussen gaan er zoveel mooie momenten aan hen voorbij. Ik weet eigenlijk niet of ze daar wel beter van worden. Soms zitten ze na een tijdje precies nog meer vast!” Ik keek naar haar en glimlachte. “Een goeie vraag”, antwoordde ik, “maar ik denk dat er wel een betekenis is.”
Iedereen blij
Uiteindelijk kwamen we tot de conclusie dat één van de belangrijkste dingen in het leven is, dat je je goed kan voelen bij jezelf. Dat je leert om fijn bij jezelf te zijn. Om jezelf liefde en geborgenheid te schenken. Om momenten van geluk te ervaren en de schoonheid van het leven te zien, ook al dient die zich op heel verschillende manieren aan. Lea vindt het gemakkelijk om toegang te hebben tot zulke gevoelens. Ze is positief ingesteld, groeide op in een warm nest, heeft vele talenten kunnen ontwikkelen en is omringd door een hechte groep vrienden.
Ze is zich daar sterk van bewust en ze weet ook goed dat we niet allemaal evenveel geluk hebben. Ze zou gewoon het liefste willen dat iedereen rondom haar blij is en kan genieten van het leven. Zoals zij. “Iedereen wil dat ook wel”, zei ik haar, “maar voor vele mensen zijn er al heel wat obstakels in hun leven gepasseerd, waardoor ze zich (tijdelijk) niet meer goed voelen bij zichzelf. Voor hen begint er dan een nieuwe zoektocht. Een van opnieuw zelfliefde vinden.”
Liefde onderbroken
Als we geboren worden, dragen we alle wijsheid en tools die we nodig hebben om op pad te gaan in het leven, in ons. We zijn ongeschonden en kunnen beginnen aan het grote avontuur. Maar al snel wordt ons de ruimte ontnomen om ons vrij te ontwikkelen tot het unieke schepsel dat we zijn. School, gezin en cultuur kneden ons, zowel bewust als onbewust, tot jongens en meisjes die aan allerlei normen en voorwaarden moeten voldoen. Daarnaast zijn de mate van liefde die we kennen en het aantal tegenslagen die we ervaren cruciaal tijdens onze ontwikkeling. Een kind dat amper liefde heeft gekend, zal het moeilijk hebben om op latere leeftijd liefde te cultiveren voor zichzelf. Ikzelf heb wel liefde gekend, maar toen mijn moeder stierf op 2,5 jarige leeftijd, verloor ik even snel het vertrouwen erin. Van de ene dag op de andere werd de wereld een beangstigende en onveilige plek. Ook al ervoer ik dat niet bewust, het litteken was ontstaan. En een grote muur voltrok zich rond mijn hart.
Er zijn zovele gebeurtenissen doorheen een mensenleven die de natuurlijke, veilige en warme stroom van liefde (plots) onderbreken. Denk maar aan relatiebreuken, vriendschappen die op de klippen lopen, verlieservaringen, misbruik of geweld. Soms zijn die gebeurtenissen zo traumatiserend dat we niet anders kunnen dan ze heel diep wegsteken en ze voor vele jaren niet meer herinneren. Soms weten we er wel nog iets van maar voelen we er gewoon niks meer bij.
Al die jaren kunnen we onszelf geen liefde en veiligheid schenken. Ons hart werd geraakt, de verbinding verbroken. Tot er op een dag toevallig (of minder toevallig) terug herinneringen naar boven komen. Dan krijgen we plots de keuze om die moeilijke gebeurtenissen terug aan te kijken en een nieuwe plaats te geven in ons leven. Dat is het moment dat we beginnen te graven en willen begrijpen welke impact sommige zaken op ons gedrag en onze ontwikkeling hebben gehad.
“Is dat dan echt noodzakelijk om te doen?”, hoor ik Lea vragen. “Wel, mijn liefste Lea, ik geloof van wel. Er zijn natuurlijk heel wat mensen die door het leven gaan zonder te beginnen wroeten in zichzelf. Misschien zijn dat mensen zoals jij, die daar op dit moment niet echt een reden voor hebben, omdat zij zich veilig voelen en zichzelf liefde kunnen schenken. Maar soms zijn dat mensen die wel oude pijnen en kwetsuren meedragen, maar er niet naar willen kijken, uit angst, onmacht, weerstand enzovoort. Deze mensen voelen zich tot op een bepaalde hoogte ook ‘goed’. Maar in het diepste van hun ‘zijn’ knaagt er iets. En meestal proberen ze dat te negeren of in te vullen met allerlei afleidingen uit de buitenwereld. Alleen gaat dat knagend gevoel niet weg. Want er is maar één ding dat dat kan wegnemen: de liefde die ze er zelf aan geven.”
Onze muren slopen
Als we echt van onszelf willen houden, onvoorwaardelijk, zoals een moeder dat (soms) doet, dan kunnen we niet anders dan de weg naar ons hart (terug) vrij maken. Dan wordt het een ware opdracht om de muren die met de tijd rondom ons hart zijn gebouwd, terug te slopen. Steen voor steen. Die muren hadden destijds een belangrijke functie. Ze beschermden ons en hielpen ons te overleven en verder te ontwikkelen toen dat nodig was. Maar op een bepaald moment zijn we sterk genoeg om ze aan te kijken. En misschien doe je dat dan ook. Omdat je voelt dat je eigenlijk niks liever wil dan thuiskomen bij jezelf. En rust en zachtheid vinden.
De tocht die dan volgt, dwars doorheen de trauma’s en de kwetsuren die we hebben opgelopen, is lang en vermoeiend. Ook ik heb hem meerdere malen bewandeld. Maar met wat geluk vind je op de juiste momenten de steun die je nodig hebt om net dat stapje verder te zetten. Steun in je partner of in een goeie vriend, in een betrouwbare therapeut, in teksten die je leest of gemeenschappen waarin je terechtkomt. Het is belangrijk om alle emoties die binnenin je leven te begrijpen en te doorvoelen. Door ze te begrijpen, krijgen we er mentaal vat op. En door ze te doorvoelen, kunnen we ze opnieuw verwelkomen en dit keer wel laten bestaan. Er valt heel veel over te schrijven, maar uiteindelijk is ieders pad daarin heel persoonlijk Het belangrijkste is dat we terug contact leren maken met ons hart en de gekwetste delen in ons terug omarmen. Dan kan er terug liefde stromen.
Zo binnen, zo buiten
Als we geen toegang hebben tot ons hart, kunnen we onszelf niet vinden. En ook al is de weg ernaartoe geen makkie -wanneer hij met vele obstakels is bezaaid-, ik vind het nog steeds de mooiste tocht die er bestaat. Zelfliefde is de sleutel tot meer verbondenheid in de wereld. Wat we uitstralen naar buiten, begint vanbinnen. Als we zachter worden voor onszelf, worden we dat ook voor een ander. En als we onszelf liefde leren geven, zullen we het gemis ervan minder buiten onszelf moeten invullen.
En ja, het leven is druk en er is zoveel om van te proeven. Maar als we kunnen leven vanuit liefde, dan wordt het nog gemakkelijker om keuzes te maken en om voluit van alle ervaringen te genieten. Lieve Lea, ik wens het je toe dat je nooit diep moet wroeten. Maar als het leven je toch die uitdagingen zal brengen op je pad, weet dan dat de tocht betekenis heeft. En dat je altijd weer kan thuiskomen bij jezelf. Ook al was je de weg even kwijt. Zoals je dierbare vrienden.
Herinnerd worden
Ik ben een grote fan van Roy Orbison. Als kind groeide ik op met zijn platen. Zijn breekbare stem raakt mijn hart en maakt mij zacht. Onlangs ontdekte ik dat er een documentaire over zijn leven bestond: Love Hurts (2017). Na 2 dagen het internet afgeschuimd te hebben, vond ik de reportage plots op Canvas terug (synchroniciteit? :)). Roy was beroemd als zanger, maar als mens werd hij serieus door het leven op de proef gesteld. Op zijn 30e kwam zijn eerste vrouw om bij een motorongeval. Twee jaar later stierven twee van zijn zoons toen het huis afbrandde. Een zware rouwperiode brak aan.
In de eerste jaren maakte Roy geen nieuwe liedjes. Het verdriet was te groot en de pijn te vers. Maar na een tijd vonden zijn emoties de weg naar zijn muziek. Het was zijn geloof. Zijn therapie. Zijn levenskracht. Op het podium leerde hij om net genoeg afstand te nemen van de gevoelens in zijn liedjes om er niet door overspoeld te worden, en tegelijkertijd te zingen met heel zijn hart. En dat hebben vele luisteraars gevoeld. Het is een kostbaar geschenk wanneer iemand zijn kwetsbaarheid met je deelt. Het nodigt ons uit om in het diepste van iemands ziel te kijken en in ons eigen hart geraakt te worden. Aan het einde van de documentaire vertelde Roy’s (tweede) vrouw in een fragment dat ze hem had gevraagd hoe hij herinnerd wilde worden. Hij antwoordde haar: “Ik wil gewoon herinnerd worden.”
Een bedding waarin onze rivier kan stromen
Ik dacht aan mijn pas overleden schoonvader en aan het gedicht dat ik als eerbetoon voor hem had geschreven. Ik dacht aan mijn broer en aan hoe weinig er nog over hem gesproken wordt. Ik dacht aan de vele rituelen rond rouw en herinneren die in het Westen verloren zijn gegaan, omdat onze maatschappij er alsmaar minder belang aan hecht. De ‘grote’ religies zijn niet meer zo dominant aanwezig zijn en dat is enerzijds gezond. Anderzijds hebben we, samen met het wegvallen van (en dikwijls ook onze weerstand tegen) religie, ook onze zoektocht naar spiritualiteit en zingeving weggestopt, waardoor velen van ons zich vandaag toch wat verloren voelen. Want wat kan er ons dan nu troost en houvast bieden in de moeilijkste momenten van het leven?
Als ik kijk naar mijn eigen pad, was het net tijdens de ziekte van mijn broer dat mijn zoektocht naar zingeving en betekenis urgenter werd. Ik zocht een bedding waarin mijn rivier kon stromen, te midden van deze storm. Eén die mij antwoorden kon bieden. Zonder bedding zou de rivier alleen maar over-stromen en niet meer weten welke richting uit te gaan. Zo voelde ik me toen, verloren en overmand door alle emoties.
Het heeft mij toen geholpen om opnieuw een geloof te vinden. Voor mij persoonlijk was dat het geloof dat er een universele en goede levensenergie is die ons allen draagt en verbindt, en die ook al onze gebeurtenissen betekenis geeft in het licht van onze groei als mens (ook al begrijpen we dat zelf niet altijd onmiddellijk). Deze nieuwe inzichten gaven me rust en ademruimte. Ik liet ze toe me te vergezellen tijdens de rest van de zware tocht. Ik had mijn bedding gevonden.
De vorm die gelooft aanneemt is voor iedereen verschillend. Je kan geloven in een God van een traditionele godsdienst, in de natuur, in karma, in een bepaalde kunst of wetenschap of in de energie van het leven, zoals ik. Je kan ook waarden en inzichten uit verschillende strekkingen verzamelen en daar je geloof uit putten. Of je vindt zoals Roy Orbison geloof in je muziek. Wat het ook is, het gaat erom dat je opnieuw houvast vindt. Troost. Steun. De antwoorden die je op dat moment nodig hebt om verder te kunnen. Ergens weten dat het allemaal niet zonder zin is, waar je doorgaat. Geloof is een beladen woord, maar als we er een vinden waar we ons goed bij voelen, dan kan het onze rivier opnieuw richting geven en bevaarbaar maken. Zo met een kayak of een fluisterbootje…
Geloof in onszelf en nieuwe rituelen
Een ‘gezond’ geloof zou ons ook dichter bij onszelf en de liefde voor onszelf moeten brengen. Als we als mens meer leren geloven in onze eigen kracht en onze eigen schoonheid, dan zouden we misschien ook wat gemakkelijker met de begrippen ‘God’ en ‘goddelijkheid’ kunnen omgaan. Dan zouden we God misschien niet meer beschouwen als iets of iemand die volledig buiten onszelf ligt of waar we onder gebukt moeten gaan, maar als een scheppingsenergie (met welke naam dan ook) waar we een verlengstuk of een onderdeel van zijn. Niet om allemaal de volgende Boeddha of Jezus Christus te worden (alhoewel dat een mooie ambitie is :)), maar wel om te beseffen dat elk van ons van onschatbare waarde is en zijn eigen unieke bijdrage heeft in dit leven.
Er zit een parel in elk van ons. En hoe meer we daar bewust van worden, hoe meer we ook durven stralen en op onszelf vertrouwen. Vanuit het geloof dat we het ook zélf kunnen, zouden we dan ook nieuwe rituelen kunnen creëren die ons houvast bieden in het leven. Of die ons helpen onze geliefden te herinneren.
Liefde herinneren
Toen het 2 weken geleden de verjaardag was van mijn broer, hebben we de ontbijttafel gedekt met een bordje extra en een pint bier erbij. Dat was mijn nieuwe ritueel. Eenvoudig, maar raak. Elke herinnering brengt iemand opnieuw tot leven. En ook al gaat dat dikwijls gepaard met pijn en verdriet, daaronder zit maar 1 ding: de liefde die we voor onze dierbaren hebben gevoeld. En hoe meer die liefde voor hen kan stromen, hoe meer ze dat ook kan voor onszelf. Net daarom leven we ook: om liefde te ervaren. Pijn en verdriet zijn vormen van liefde. Het is de mooiste bedding waarin onze rivier kan stromen. Uiteindelijk komt de kern van elk geloof ook op liefde neer. Of dat zou toch zo moeten zijn. De verpakking is verschillend, maar de boodschap blijft hetzelfde. Het is liefde die zin geeft aan ons leven, in welke vorm ze zich ook toont.
Ik denk aan Roy Orbison en vraag me af hoe ik herinnerd wil worden. Misschien gewoon als iemand die liefde en zachtheid in de wereld wou brengen. En in kleine lettertjes daaronder: Zo goddelijk als ze maar kon.
Het laatste moment
Ik lig met m’n rug op een ponton aan de vijvers van het Erasmusziekenhuis. De wind waait gretig door de treurwilgen en ik denk aan hoe vluchtig het leven is. Vorige week donderdag nog werd mijn schoonvader opgenomen op intensieve en 6 dagen later moesten we al afscheid van hem nemen. Van leven naar dood, op een paar dagen tijd. Ik kan het amper bevatten. Ik kijk terug naar boven, naar de gracieuze takken die dansen in de wind. En ik besef dat ik niet meer vast te houden heb dan dit moment.
Omgaan met de dood
De dood en (leren) omgaan met de dood leert ons veel. Toen mijn broer vijf jaar geleden de diagnose leukemie kreeg, stond mijn wereld plots stil. Of beter, er viel een bom op. Een jaar lang had deze ziekte ons helemaal in haar greep. Je zou woorden kunnen plakken op alle emoties die het teweegbrengt: angst, hoop, wanhoop, onmacht, boosheid, verontwaardiging, strijdvaardigheid, pijn, verdriet, … Enerzijds verkeer je in een staat van ‘constante paraatheid’ om met de situatie om te gaan en zoveel mogelijk te helpen, anderzijds word je dagelijks leeggezogen door de aanhoudende onzekerheid en emotionele rollercoaster waar je je in bevindt. Eén jaar later stief Hans. En toen begon het échte werk nog maar pas. Rouwen.
Als ik aan die periode terugdenk, zijn er veel flarden. Sommige beelden zie ik helder, sommige emoties voel ik nog in mijn lijf, sommige herinneringen geven een richting aan de weg die ik toen aflegde. Maar veel blijft wazig, donker. Een eenzaam overleven. In een donkere put belanden en er weer proberen uit te kruipen. Er zijn vast nog passendere beelden. Ik had nooit verwacht dat het zo zwaar en intens zou zijn. Pijn snijdt diep en rOuw is rAuw. Maar je moet erdoor als je opnieuw wilt leven. En dat wou ik.
Hulp vragen is krachtig
Uiteindelijk wachtte ik te lang om hulp te zoeken om met dit grote verlies om te gaan. Dat is alvast iets dat ik heb geleerd als het me nog eens overkomt. Je hoeft de dingen niet steeds alleen te kunnen dragen. Mettertijd misschien, ja, wanneer ze stukje voor stukje een plaats vinden in je lijf en geest. Maar op sommige momenten niet. Je hoeft dat niet van jezelf te verwachten, en een ander ook niet van jou. Kleef dat alvast met een post-it op je koelkast, zodat de schaamte je niet kan inhalen op het moment dat je er middenin zit. Hulp vragen is krachtig. Alleen volhouden is koppig.
Nu, vier jaar later, zie ik de brokstukken liggen en sta ik op het puin van die ingeslagen bom in mijn leven. Waar dat in het begin als zeer beangstigend voelde, komt er nu al wat meer rust en lichtheid. En ergens ook een bevrijdend gevoel. Als een storm door een bos raast, trekt hij sommige bomen tot aan de wortels uit de grond. Maar een paar kleine dappere draadjes zullen steeds verbonden blijven met moeder aarde. En zo komt er in de stilte na elke storm, zachtjesaan ruimte om opnieuw te gaan bouwen, groeien en creëren. Ruimte ook om stukken los te laten die misschien te strak rond je nek zaten, maar waar je geen weet van had. Elke gebeurtenis, hoe pijnlijk ook, heeft een betekenis voor onze groei als mens, als ziel. Laat ons daarom af en toe bewust tijd en ruimte maken voor een goeie onderhoudsbeurt van onze ‘binnentuin’. Onkruid wieden, aarde omploegen, bepaalde stukjes herinrichten,… En dan weer nieuwe zaadjes planten.
De dood leert ons leven
Ik wijk af, ik weet het. Of ik wil te veel vertellen ineens, dat ook. Maar wat ik vooral wil zeggen is dit: de dood leert ons leven. De dood leert ons moedig zijn. Weer opstaan na het (diep diep) vallen. De dood leert ons over liefde. Want zonder die onvoorwaardelijke liefde voor onze dierbaren (of je relatie nu hecht was of niet), zouden er geen tranen vloeien van verdriet. Tranen, parels van liefde. Parels van gemis. Maar onder het heftige snikken voelen we een diepe kracht om toch verder te willen leven. Voor hen. Voor jou. Voor zovele anderen.
Ik kom thuis en hang mijn laatste set Tibetaanse vlaggetjes op, op mijn terras. Ik plaats de intentie om de gebeden van liefde en kracht mee te sturen met de wind, richting mijn schoonvader. En richting alle mensen die nu aan het lijden zijn. De wind waait nog gretig. Dus ik pak het moment met diezelfde gretigheid vast. En ik koester het. Alsof het mijn laatste was.